آموزۀ عفو در گلستان سعدی

یکی از مفاهیم اخلاقی و انسانی که در متون ادبی ما بسیار بدان پرداخته شده عفو است؛ این موضوع در آثار تعلیمی و عرفانی جایگاه ویژه‌ای دارد. در برخی از متون ادبی به گونه‌ای مستقل و مشخص به این موضوع اشارت شده ولی در گلستان و بوستان سعدی خلاف انتظار، باب مشخصی بدان اختصاص داده‌نشده و سعدی ضمن حکایاتش به آن گریز زده‌است. این مقاله به شیوۀ توصیفی_تحلیلی به موضوع عفو در گلستان سعدی پرداخته‌است. از نتایج تحقیق بر می‌آید که سعدی نخست عفو و بخشش را صفت خداوند دانسته، آن را به ستاری او پیوند می‌زند و سپس در مواعظش امرا را به عفو توصیه می‌کند. او در گلستان این مطلب را به طور تعمدی بیشتر در باب اول (سیرت پادشاهان) آورده‌است. آنچنان که سعدی می‌گوید پادشاهان که اغلب طبعی متلون داشته ‌و احکامی سخت صادر می‌کرده‌اند، عموماً به واسطه‌گری دیگران از مغضوب گذشته‌اند، حال گاه به شنیدن سخنی ظریف یا لطیفه‌ای که به طبع ملوکانه موافق آمده‌است یا دفاعیه و استدلال شخص مغضوب یا کسی دیگر یا دیدن رفتاری از او. سعدی عفو را صفت مردان خدا می‌داند و در باب اخلاق درویشان دو حکایت در تأیید این سخن می‌آورد. نکتۀ قابل توجه اینکه او با همۀ توصیه‌هایش بر عفو، برخی گذشتها را از جمله در مورد ظالمان و کارگزاران فاسد، ناروا و اشتباه حکام می‌داند.